DERSA HİRYES’IN
DERSA HİRYES’IN -13- 13- NUIŞTIŞ : Nuıştışi ser nuıştış yazmak -tış nuıştkar yazar -kar nuışt yazdı - neşırna Ni nuışt yazmadı Ni - nuısen Yazar, yazacak -en nuıştıb yazmıştı -tıb nuiştin yazıyordu -iş- tşn Nuıştayın/o Yazılı olma, yazılı -a-yın/o Ho nuısen yazıyor Ho (nuıs)-en -“s”- Neri (eriş için) Vatışıd “ş” nuıştışıs zamir kot verse ben “s” Ha nuısena yazıyor Ha (nuı)-ena Mayi (dişil için ) Ha neşırnena Betimliyor, yazıyor,işliyor Neşırnayış Neqırnayış neqışnayış metimlemek Mı nuışt : ben yazdım (zamun vierto herayın) tuı nuışt: sen yazdın yé nuışt : o yazdı (dişil) ayé nuışt : o yazdı (dişil) in nuışt: bu yazdı ay nuışt: o yazdı yı nuışt: o yazdı yın nuışt: onlar yazdı ayın nuışt: onlar yazdı ma nuışt: biz yazdık şima nuışt: siz yazdınız ayın nuışt: onlar yazdı Ez nuısen İşmdiki geniş zaman wuı // // ya nuısena // yı suısén // nuışt Yazmış, yazmıştı Geçmiş geniş zaman -t nuıştıb yazmıştı // -t-ıb Ho nuısen Yazıyor (eril) Şimdiki zaman Ho -en Ha nuısena Yazıyor (dişil) // Ha -ena Hé nuısén yazıyorlar // Hé -én nuısen Yazacak (eril) Gelecek zaman -en nuısena Yazacak (dişil) -ena2 Eril kişi belirten hitap: yı, wuı, o. “Yı” : Yı va: o, dedi geçmiş geniş zaman. Yı vatin : o, diyordu geçmiş geniş zaman. Yı vatıb: o, demişti. yı guıret, yı berd, yı di, yıdıb, yıradayéb, ( “yı” - “o” dedi, o aldı, o götürdü. Zazacada “yı-“ o sıfat belirlemesiyle yukardaki eylem hallerini belirtir. “Wuı” : “o” wuı vun: o, diyor şimdiki geniş zaman wuı gen, wuı ben, wuı dun. Sözcük hali ise “O” : o, ho vun: o, diyor şimdiki zaman o, ho ben: o, ho gen: o, ho un: yı va O dedi Geçmiz geniş zaman wuı vun O diyor o vun O diyor Eril kişi zamirinde “dedi”- “yı” ile ifade edilirken, “diyor” sözü “wuı” ile ifade ediliyor. İşaret sıfatıyla ile “diyor” sözü bura da farklı şekilde ifadeye kavuşmuş oluyor “o vun”, “o h ovun” Dişil sıfat belirten sözcük ya vuna O, diyor ki yé va O, dedi Kişi zamiri bura da değişime uğruyor. “diyor ki”- “ya” ile ifade edilirken, “dedi”, “yé” ile ifade ediliyor. Zazaca da bu tür farklı eylem hallerinde farklı bir sözcük yapısıyla ifade edildiği görmekteyiz. Örneğin: şuı “git”, şı “giti”, şıb “gitmişti”, şin “gidiyordu” ni şın “gitmiyor” . baştaki “ş” nin dışındaki harfler her eylem halinde farklı harflerin yer aldığını görüyoruz. Bia: getir Wa biar : getirsinmi. (burda “bia”nın arkasına “r” –“sınler” vurgusunu almış oldu. Ber: götür Biarin: getirin Berin: götürün Bışaw : gönder (gelsin), wa bışaw: göndersin Berşaw : yola (gelsin) , wa berşaw : yolasın Şı : giti Şuı : git Şi : giti (dişil), hem tekil dişil için ve hem de çoğul için kulanılır. Şin : gidiyorlardı, gidecekler “ni”, “nié”, “nie”, “nı” halinin sözcük önüne gelmesiyle olumsuzluğu ifade eder. Örneğin: “ni dun”: vermiyor. “Nizun”, yaz “niezun” : bilmiyor. nuıştışıd: mı, tuı, yı, yé, yın, nuışt. Nuısaya’yid: yani çigo nuısyen : ez, tı, ya, wuı, yı wa bınuis (yazsınlar ) İkad “ni” kot verni se notıré dun, yani wuı “ni nuısen” Mı yo rıpel nuışt. Yı yo pel nuışr. Yé yo kitaw nuışt. neşrat : yazılı metin mı yo neşrat nuışt! Tuı tayé nuışt?3 Bo! yéz yo neşrat nuış! Tiz, tayé nuısén? …………………………………………….. Nuıştayé tuı çıtay sero?..................................... Yı; vaté vérunu ser yo rıpel yazi nuışt. Tiz yo mesla derheq insununıd bınuıs: ………………………... Neşrat séni nuisyen: hé vér ço yo mesela ser ğiyalen, o cuapéz ço qaydı erzen xuı ver o ser xewat vırazen. Nuıştiz yo zenaat. Dest cıkerdış, meselı pie ardış, o tie gırıdayış, hım gera yo bin bir o hımiz gera tie biér. Nuıştış: 1- Ço yo çiv inen nuısen 2- Ço yo meselawa biayi nuısen. Meselawa biayi yaz meselé vatiş. 3- Ço xuıser yo mesela ğıyalen nuısen 4- Ço wendışıra çi vejen nuışen 5- Aridayi’ra (derleme) ço çi nuısen 6- Ço ilmati ser yo xewat vırazen o nuısen 7- Mesela, meqlatık, dér, lawık, şiiri, qalun vérinu, kari (kültür) ser ço çi nuısen Qaldayış: Qaldayi : diyalog Hxelim vaştuiri sawıt. Hxelim pé vaştuiri ğelı çina Xeléf tırpun seqna. Tiz şuı tırpun xartık! Léyla zuné mışagu kerd hxazır. Eıli’yo sıdıq hé şin vaş çinén. Tı’wo hxelimiz pa şiérin yın dıma patilkin. Gelo dorieş ér seken? Ma tie destıra şı guırı bık se hxetan şu ma guıré yo hxefti kén. Kar pé xewat ben. - Deqmu: Hxesén mungé bérd ça? - Ehxmed: Hxesén mungé bérd buégé yegé. - Cémila: Mungé hé buegé yegéya çiryén - Ehxmed: Mungawa şıtın ha niun mergıd çiryena. - Deqmu: Guélikiz hin éşkén biçir. - Cémila: Mungé çiryén guelıkun xuı lawnén. - nuısayış: yazmak - nuısen – yazıyor, yazar - nuısén – yazıyorsun, yazıyorlar, yazarlar - nuısab: yazmış, yazmıştı - nuıséb: yazmışlardı, yazdılar - ninuıséb: yazmamıştı, yazmamışlardı - ninuısab: yazmadı, yazmamıştı - ninuısen: yazmıyor, yazmamak - ninuısén: yazmıyorsun, yazmıyorlar, yazmayacaklar - ninuısen: yazmaz, yazmam, yazmıyor, yazmayacağım - ez ha nuısen: ben yazıyorum - tı hé nuısen : sen yazıyor musun - ın ho nuısen : bu yazıyor - ını ho nuısen : şu yazıyor - ına ha nuısena: bu yazıyor ( dişil)4 - aya ja nuıesana : o yazıyor ( dişil) - aw ho nuısen: o yazıyor - ay hé nuısen: onlar yazıyor - in hé nuısen: bunlar yazıyor - kişi yerine geçen sıfat tanımlamasına - ( kişi zamir denir) Ez ben Tı sen Aw o eril yı o eril wuı o eril ya o dişil yé o dişil yın onlar Yı (hé vun) Onlar … YAPISINA GÖRE BASİT KELİMELER Ez : Ben Tı : sen Aw : o Aya : o (dişil) Kum : kim Kuum : kimler Kuumé/y : kimler, kimlerki (dır) Ma : biz Şıma : siz ZU : dil ZUN : diler Zun seni xuiyén, yaz seni xuı dun wertı. (Diler veya dilerin kendini ortaya koyması) Dünyamızda konuşulan dil sayısı. Net bir tespitin yapılmamasıyla birlikte yaklaşık olarak “3000” dil’in konuşulmakta olduğu buna ilişkin (2009 yılında İspanya’nın Alicante kentinde yapılan uluslararası Dilbilimciler Kongresine sunulan bir belgeye göre 2976) dilin konuşulduğu belirtilmişti. Ancak dil konusunda dil bilimcilerin hala dillerin sınıflandırılmasında ve dil ile lehçe arasındaki bağların tam olarak bir yapı üzerinde sınıflandırılmadığı görülmektedir. Dil sınıflandırılması. Kullanılan yöntem olarak diler iki ana temel üzerinden sınıflandırılır 1- Birincisi “tipolojik” ve “morfolojik” temelde sınıflandırmak Birinci tanımlamada takı alan ve takı almayan dil yapısı olarak nitelendirilir. 2- İkincisi ise “genolojik” (ortak çıkış noktasına göre) temelde sınıflandırmak. Bu sınıflandırma akraba bağ- aynı kökenden gelme olarak değerlendirilir. Örneğin İran’ı diler yapısal olarak bir kökten kaynağını alırlar. Ancak; zaman içinde birçoğu farklı sözcükler alarak farklı bir dil yapısına dönüşürler
Yorumlar -
Yorum Yaz