DESTKERDIŞ 2001 |
İbrahim BUKAN |
VIRAŞTÉ ZUN ZAZAKİ |
|
DERAS -1- (YO’YIN):
Tablo hxarfu : ıırf hxarf zazaki o Zazaki o Tirki wendiş hxarfu
Harfé Zazaki | Türkçe harf | Zazaca Hxarfa vengın
| Türkçe Sesli harf | Zazaca Hxerfa bieveng | Türkçe Sesiz harf | Zazaca Hxarfag kırıkra yena vatış | Gırtlaktan okunur, Birleşik harf |
A - a | A – a | a | a |
|
|
|
|
AI-aı | - | aı |
|
|
| Aı- | gıtlaktan |
B - b | B – b |
|
| b | b |
|
|
C - c | C – c |
|
| c | c |
|
|
Ç - ç | Ç - ç |
|
| ç | ç |
|
|
D - d | D - d |
|
| d | d |
|
|
E - e | E - e | e | e |
|
|
|
|
É - é | - | é |
|
|
|
|
|
EI -eı | - | eı |
|
|
| Eı- | gırtlaktan |
F - f | F - f |
|
| f | f |
|
|
G - g | G - g |
|
| g | g |
|
|
Ğ - ğ | Ğ - ğ |
|
| ğ | ğ |
|
|
H - h | H - h |
|
| h | h |
|
|
HX-hx | - |
|
| hx |
| Hx- | gırtlaktan |
I - ı | I - ı | ı | ı |
|
|
|
|
İ - i | İ - i | i | i |
|
|
|
|
J - j | J - j |
|
| j | j |
|
|
K - k | K – k |
|
| k | k |
|
|
L - l | L - l |
|
| l | l |
|
|
M -m | M -m |
|
| m | m |
|
|
N - n | N - n |
|
| n | n |
|
|
O - o … | O - o Ö - ö | o | O ö |
|
|
|
|
P - p | P - p |
|
| p | p |
|
|
Q - q | - |
|
| q | q | Quı- | Uç dudak |
R -r | R - r |
|
| r | r |
|
|
S - s | S – s |
|
| s | s |
|
|
Ş - ş | Ş – ş |
|
| ş | ş |
|
|
T - t | T – t |
|
| t | t |
|
|
U - u ----- | U – u Ü - ü | u | U
|
|
|
|
|
V - v | V – v |
|
| v | v |
|
|
W -w | W – w |
|
| w | w |
|
|
X - x | X – x |
|
| x | x |
|
|
Y - y | Y – y |
|
| y | y |
|
|
Z - z | Z - z |
|
| z | z |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
34 | 29 | 9 | 8 | 25 | 21 | 4 | ---- |
Llim, lliş, ııntayış, uuec: tek ve özel sözcüklerdir
WENDİŞ HARF ZAZAKİ
KALÇİK ZAZAKİ O TİRKİ : TÜRKÇE VE ZAZACA GRAMER
Hxarf Pil A, B, C, Ç, D, E, Ĕ, F, G, Ğ, H, I, İ, J, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, Ş, T, U, V, W, X, Y, Z (31) AI- , EI- , HX- , = ( 3) IIN…, LLİ.., UII …, = (3) 31 + 3 + 3 = 37 |
Hxarf qıçalék
a, b, c, ç, d, e,ĕ, f, g, ğ, h, ı, i, j, k, l, m, n, o, p, q, r, s, ş, t, u, v, w, x, y, z
harfa pieduısayé hire hxewé. İn kalçıkund ina yen wendış.
1) Aı.., ( aırd, aırşı Ala, aırmendı, )
d: yer ,
Ard: getirdi,Arrd : un
ü İn hirehemı kalçik meğnun xuı ina dun wertı.
2) eı-, ( eızmin, eıwil, eıdar, eıqsi, eıwır, eımel, eıdliya, eıynı, )
3) hx-, ( hxes, hxesya pé, hxewliya, hxetan , hxeyat, )
Qalçik Xuıseri
1) Iıntış, ııntayış : zuartira hxalıg vejen wertı, zuardayış , ho hıqen!
2) İınat : iınat kerdış,
3) Llim : qırejtiyé wérti,
4) Lliş : qirejtiyé kıncu,
5) Llĕyll : awka lléyl
6) Uımır : y. Eımır, ömür
Vaté bin :
- Bia-, bie-, biĕ-, bıe-, bıĕ-, buı-,
- çıu-, çuı-, ço-, çiu-,
- duarmalı, duıeş -,
- eıyni, eıynı, eıwil- hévér
- hx-, hxeya, hxes,
- ıın- , ıx-,
- que-, quı-, quıç,
- xuı-, xui-,
- şuı-, şui-,
- guı-, wuı-,
- kue , kuıl,
- uıı,-
- tuı, tuıra, tuım, tuıraq, tuışk,
- wuı- (ertı)
ııntayış : ıklamak) ıınad : inat) Ceğxdı : yol) (Ceğxd :arzu, istek Llıiş : kirli olan Llıim : kir, kirin kendisi Llĕyll : bulanık Uımır : ömür (b. Uıımırıle) Aırd : yer Eıynı : ayna, aynı, tıpkı Hxel : anü Llıim : kir (b. lliim) Meluın : (melun) Uııeclı : doyumsuz
|
Yo yo wendiş hxarfu (tek tek harf okunuşu )
A, be, ce, çe, de ,E, Éy, eı/y, fe, ge, ğe, he, ı, i, je, ke, le, me, ne, o, pe, qe, re, se, şe, te, u, ve, we, xe, ye, ze, Hxarf pieduısnayé : Aı-, eı-, hx-, Hxarfa xuıseri : ııntı, llim, lliş, uıec, |
Hxe…, ıı…, ax…, llı…,quı, ex…, o…,
(xe,xu,xa,xé,xı, xi, xo sözcük kuruluşularında eş olarak kullanılan harf)
diğer harflerle, diğer uyum sağladığı harflerle okunur. Xér umé ! , xuıser, xırawi-,
“aı” aırd ri aırd, aırd ser, ına hxarfiz qırıkra yena wendış
‘’é’’ harfi külahsız olarak önüne ‘’Eı’’ olarak ‘’é’’ biçiminde okunabilir, bu biçimiyle ‘’eı-’’ gibi oda birleşik harf kümesine alınmıştır. “eı” , eıwil - (hévér ) qırıkra yen wendış.
“hx-” hxes, hxesya, hxetan, ına hxarfiz wendiş yé qırıkra yena wendış.
“qe-” qeyum, qısmet, qeder, qıl, qim, qos, ına hxarfiz qırıkra yena wendış
Quıç: ına qalçık qırık o lewra yena wendış, “q” qırıkra “uıç” lew verniser benderg o otır wunnien.
Birleşik harfler:
‘’ ax-, eı-, eı-, hx-, ıı-, llı-, aı-, (aırrd), uıı-,
beı, béı, bıe, bıé,bie, bié, buı, quı-, xuı, xui, bıa, bia, çuı, çıu, cıo, tuı, duı, şui, şuı, gur-, wı, un, puı, kıo, lli, wuı, aı, hxı
(bu harf birleşkeleri genelde sözcük önüne gelerek sözcüğün eylem halini ve durumunu belirtir.)
Wendiş hxarfu :
HXAFA PİL | Hxarfa qıj | nefesın | Bie nefesın | lewra | Qırıkra | qaznıxra |
Akerdiş o wendiş hxerfu |
Ner may |
A | a | Aa |
|
|
|
| Fek akerdı heva genzıra diyen tever “a-”, “ard” | n |
AI | aı |
|
|
| aı |
| Qırıkra pé nefes yena vatı. “aı-“, “aırd” -yer | n |
B | b |
|
| be |
|
| Fek qefılnayo. Bénté lewunnra hewa diyen tever “be”, ben, ber, | m |
C | c | ce |
|
|
|
| Zu diyen qaznaxır “ce” vajyen | m |
Ç | ç | çe |
|
|
|
| Yaz zé “ce” yen wendış. Zu diyen qaznaxır “çe” wunnien | m |
D | d | de |
|
|
|
| Zu duısniyen qaznaxır péra hewa diyen ci wunniena “de”, derg, deq, | m |
E | e |
| ee |
|
|
| Sér qırıkra hewa diyen tever yena wendış “e”, “ee”, “ez”, bınek nemır vajyena | n |
É | é | éé |
|
|
|
| Sér qırıkra yena vatış “é” bınek pita kırıkra hewa diyencı vajyena. “é”, ér, “éz” | n |
EI | eı |
|
|
| eı |
| Qırıkra yena wendış. “eı-“ , eıwil”, “eıceb” | n |
F | f | fe |
|
|
|
| Hewa diyencı lew binin unciyen ver dınunu yena wendış “f”, “fe” faerz, fatıs, feqir | m |
G | g |
| ge |
|
|
| Penié zun diyen qaznexır yena wendış. “g”, “ge”, gen, germ, | m |
Ğ | ğ |
|
|
|
| ğe | Qırıkra yena wendış. “ğ”, “ğe” ğelı, ğar, ğéd, | m |
H | h |
|
|
|
| he | Qaznekra wunniena. Qırıkra hewa dehxndiyen “h”, “he”, her, het, | m |
HX | hx |
|
|
| hxe |
| Qırıkra yena wendış. “hx”, “hxe”, hxes, hxeq, hxesır | m |
I | ı |
| ı |
|
|
| Qırıkra yena wendış. “ı”, ımser, ınnı, ına, | n |
İ | i | i |
|
|
|
| Sér qırıkra hewa tehxndiyen yena wendış. “i”, in, insu, imu, | n |
J | j |
| j |
|
|
| Zu ben quıng çatal zun ser yena wendış. “j”, “je”, jeğxr, ju, | m |
K | k | k |
|
|
|
| Zu diyen qaznaxır péra hewa diyencı yena wendış | m |
L | l |
| l |
|
|
| Zu diyen qaznaxır yen wendış. “l”, “le”, lew, lez, lekun, lebé, | m |
M | m |
|
| m |
|
| Léw ciyén pior ben a pera hewa diyencı yena wendış. “m”, “me”, mezg, meşk, meğxlem, meğxnı, | m |
N | n |
| n |
|
|
| Zu diyen qaznaxır yena wendış. “n”, “ne”, nerm, nefs, neşır, | m |
O | o | o |
|
|
|
| Qırıkra hewa diyencı yen wendış. “o”, otır, | n |
P | p |
|
| p |
|
| Leé ciyén pior bén a yen wendış. “p”, “pe”, pers, par, pırı, péd, | m |
Q | q |
|
|
| q |
| Qırıkra yena wendış. “q”, “qe”, qewıl, qéstia, qers, qenniu, qéddia, | m |
R | r |
| r |
|
|
| Zu diyen qaznaxır yen wendış. “r”, “re”, rem, red, rez, | m |
S | s | s |
|
|
|
| Zu diyen qaznaxır hewa diyencı yena wendış. “s”, “se”, ser, sel, sepet, | m |
Ş | ş | ş |
|
|
|
| Bente zurna hewa diyencı yena wendış. “ş”, “şe”, şew, şel, şema, şeq, | m |
T | t | t |
|
|
|
| Zu diyen qaznaxır péra hewa diyencı yen wendış. “t”, “te”, tew, tek, tever, | m |
U | u |
|
| u |
|
| Wuird lew ben duıç o péra hewa diyencı yen wendış. “u”, | n |
V | v |
|
| v |
|
| Lew cérin péd uncien diyen dınuna Sér zurna hewa diyen tewer yen wendış. “v”, “ve”, veng, ver, ven, | m |
W | w |
|
| w |
|
| Wuird léw ver diyen o péra hewa diyencı yen wendış. “w”, “we”, wen, werd, weş, wet, wek, wer, | m |
X | x |
|
|
| x |
| Qırıkra yen wendış. Qırıkra hewa diyencı yen wendış. “x”, “xe”, xewer, xelq, xér, | m |
Y | y | y |
|
|
|
| Ser zurna hewa diyen tever yen wendış. “y”, “ye”, yen, yers, yeş, | m |
Z | z | z |
|
|
|
| Zu diyen qaznaxır o péra hewa diyencı yen wendış. “z”, “ze”, zerd, zel, zer, | m |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
DERSA – 1- (YO’YIN)
DERSA -2- (DI’YIN )